“ความยุติธรรม” สำหรับคนที่ตาย คือสิ่งที่ท้าทายสำหรับอาชีพนิติวิทยศาสตร์ หรือที่เรียกกันว่างานนิติเวช งานนี้เป็นงานท้าทายเพราะต้องยึดหลักความยุติธรรม และทำงานภายใต้ความกดดันจากรอบด้านตลอดเวลา แพทย์หญิง คุณหญิงพรทิพย์ โรจนสุนันท์ หรือ หมอพรทิพย์ เจ้าของฉายา “คุณหญิงหมื่นศพ” คือผู้จุดกระแสให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในกระบวนการยุติธรรมให้กับสังคม โดยนำหลักวิทยาศาสตร์มาเป็นเครื่องมืออย่างมีเหตุและมีผลจนทำให้กระบวนการยุติธรรมในประเทศไทยมีความก้าวหน้าและสร้างความเชื่อถือให้เกิดขึ้น
คุณหมอพรทิพย์ เริ่มการทำงานถึงปัจจุบันรวมเวลา 40 ปีเต็ม ไม่เคยเบื่อในการทำงานเพราะทุกเคสเหมือนได้เรียนรู้เสมอ ทำให้ได้ใช้ความคิด มีสมาธิ ทุกอย่างเริ่มต้นจากการเห็น การคิดประมวลผล สิ่งเหล่านี้คือวิทยาศาสตร์ เพราะฉะนั้นจะชอบเรื่องใดเรื่องเดียวไม่ได้ ต้องสนใจทุกเรื่องไปหมด
นิติเวช เป็นส่วนหนึ่งของนิติวิทยาศาสตร์ เป็นองค์ความรู้ทางวิทยาศาสตร์การแพทย์ที่จะตอบในกระบวนการยุติธรรม โดยวิธีการตรวจศพเพื่อหาสาเหตุการตาย การตรวจผู้ป่วยคดีโดยเห็นจากบาดแผลและต้องนึกสันนิษฐานว่าเกิดจากอะไร ซึ่งสิ่งเหล่านี้จะเป็นพยานหลักฐานสำคัญ เช่น เมื่อเราเห็นเด็กคนนี้แล้วเราสันนิษฐานว่าน่าจะถูกจับจุ่มน้ำร้อน นี่คือการทำให้เกิดความยุติธรรม ส่วนองค์ประกอบอื่น ๆ ที่เป็นนิติเวช คือ การตรวจหาสารพิษในร่างกาย ตรวจดีเอ็นเอ ตรวจเส้นผม
“การตรวจที่เรียกว่านิติวิทยาศาสตร์ไม่ใช่แค่การเก็บหลักฐานทางชีวภาพอย่างเดียว แต่ยังเกี่ยวกับมนุษย์ด้วย เพราะทั้งหมดจะนำไปสู่ความจริงว่าผู้ตายเป็นอะไรตายและตายอย่างไร ถ้าตายโดยคนทำให้ตาย ต้องถามว่าใครเป็นคนทำให้ตาย ตายเมื่อไหร่ ตายที่ไหน นี่คือการใช้วิทยาศาสตร์ตรวจศพ และหาความเป็นธรรมหาความจริงแทนคนตาย ส่วนเรื่องคนเป็นนั้นเพื่อหาความจริงจากสิ่งที่พบในผู้มีชีวิตอยู่ นิติวิทยาศาสตร์และนิติเวชจึงถือว่าเป็นส่วนสำคัญในกระบวนการยุติธรรม”
คุณหมอพรทิพย์เล่าว่า การพิสูจน์และสืบค้นหาความจริงด้วยกระบวนการทางวิทยาศาสตร์จึงเป็นกุญแจสำคัญ หัวใจหลักที่จะเสาะหาหลักฐานมาเปิดโปงให้พบความจริง เพราะคำพูดการให้ปากคำของผู้ต้องหามักไม่ยอมรับอยู่แล้ว จึงต้องมีหลักฐานทางวิทยาศาสตร์ยืนยันเพื่อนำไปสู่ความยุติธรรมในที่สุด
หมอเชื่อว่า...นิติวิทยาศาสตร์เป็นองค์ความรู้หนึ่งที่จะทำให้ ความยุติธรรมเกิดขึ้นในสังคม
สำหรับเคสที่มีความยาก คุณหมอบอกว่า ตรวจหาความจริงไม่ได้ด้วยศพ เป็นกรณีที่มีการยิงลูกศิษย์วัด 2 คนตายแล้วเผาศพและเผาทำลายสถานที่ มีการฆาตกรรมพระ ราดน้ำมันจุดไฟเผาไม่สามารถหาหลักฐานได้จากศพทั้ง 3 แต่ปรากฏว่าพบหลักฐานตอนเดินเข้าไปแล้วถอยหันไปมองเจอบนหลังคากุฎิที่พระมรณภาพ มีกิ่งไม้กิ่งหนึ่งที่มีผ้าสบงชุบน้ำมัน และไหม้เป็นบางส่วน ดังนั้นเราต้องมองให้ทั่วเก็บทุกอย่างแล้วไปสานต่อ บางครั้งหาหลักฐานไม่ได้แต่บางอย่างเป็นกุญแจไขได้ ดังนั้นจำเป็นต้องมีความรู้ในทุกสาขา จึงเป็นเสน่ห์ของงานนิติวิทยาศาสตร์
เมื่อคุณหมอพรทิพย์ได้เข้ามาบริหารเป็นผู้อำนวยการสถาบันนิติวิทยาศาสตร์ ในปี 2551-2556 ก็ได้สร้างความเปลี่ยนแปลงในวงการยุติธรรมด้านการพิสูจน์หลักฐานด้วยนิติวิทยาศาสตร์จนเป็นที่ประจักษ์ จนกระทั่งรัฐธรรมนูญปี 2560 มีการยกเรื่องนิติวิทยาศาสตร์ขึ้นมาเพื่อปฏิรูป จึงเป็นที่มาที่ทำให้หมอพรทิพย์มีโอกาสเสนอเรื่องการปฏิรูปการสืบสวนสอบสวนคดีอาญา การปฏิรูประบบนิติวิทยาศาสตร์ รวมไปถึงปฏิรูปเรื่องสิทธิต่าง ๆ ของผู้เสียชีวิตในฐานะวุฒิสมาชิก สร้างการเปลี่ยนแปลงในกระบวนการให้ความยุติธรรมแก่ผู้เสียชีวิต ผู้เสียหายในคดี ผ่านกระบวนการนิติวิทยาศาสตร์
“การปฏิรูปที่จะทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงด้านความยุติธรรมให้มีความยั่งยืนได้นั้นต้องมาจากองค์กรที่เกี่ยวข้องกับกระบวนการยุติธรรม ต้องร่วมกันตรวจสอบ รวมทั้งระบบการบริหารของรัฐบาลที่สนับสนุน วางงาน วางบทบาทหน้าที่ให้ถูกจุดจึงจะขับเคลื่อนให้เกิดความยั่งยืนที่เป็นจริง”
ถึงวันนี้การผลักดันองค์ความรู้ทางด้านวิทยาศาสตร์ในการสร้างกระบวนการยุติธรรม แสดงให้เห็นในเชิงประจักษ์ และได้ก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงและการตื่นตัวของสังคมได้อย่างชัดเจน โดยเฉพาะภาคประชนชนที่เข้าใจและเรียนรู้กระบวนการยุติธรรมมากขึ้นบนโลกความจริง
Dr.Khunying Porntip Rojanasunan | Central Institute of Forensic Science
Investigating dead bodies, demanding social justice
“Forensic science is the body of knowledge that restores justice in society.”
The main challenge in forensic science and medical jurisprudence lies in the reclamation of justice for the dead. Individuals in these fields make judgements based on principles and justifications, often under pressure. Thoroughness, observative character, and continual acquisition of knowledge are of utmost importance.
Famously nicknamed “ten-thousand-corpse lady”, Khunying Porntip Rojanasunan or Doctor Porntip pioneered the integration of forensic science into Thailand’s judicial process. Forty years in her career, her passion in the field never seemed to relent. “Forensic science is not merely biological examination but also covers the aspect of human behaviors. Evidence gets us closer to the truth as per the nature and cause of death and, in case of a murder, the killer’s identity, attempt, and motive. Decoding said evidence requires the fundamental principles of science. Most importantly, a forensic scientist has to always be remined of the task facing him/her: uncovering the truth on behalf of the deceased. Thankfully, as supporting technologies become more advanced, forensic science also has increasing roles to play in the judicial process.”
Porntip’s contribution significantly improved the credibility of the judicial process in Thailand and kept it up to the global standards. During her years as the director-general of Central Institute of Forensic Science, she took part in reforming several regulations and systems overseeing forensic science practices, namely criminal investigation, legal rights of the deceased, and justice on behalf of the deceased. As a senator, she pushed forward these policy-level changes and incorporated them into 2017’s constitutional draft.